Uzman Psikolog Dilek Doğu'ya ait yazıyı sizlerle paylaşmak istedik.
Duygu; insana has ve insanın içinde bulunduğu durumu anlatan bir sözcüktür. mutlu-mutsuz, öfkeli-korkulu-coşkulu gibi…
Düşüncelerden kaynaklanan duygular yaşantısal eylemlerle değişkenlik gösterir.
Sınavına yeterince hazırlanabilmiş bir öğrenci ile hazırlanamamış bir öğrencinin sınav ortamını farklı algılaması düşüncelerden kaynaklanır ve fizyolojik belirtilerle de gözlenebilir. Birisi için aynı ortam heyecen veren bir yarış gibi algılanırken diğeri için bir tehdit veya tehlike gibi algılanabilir. Kimisinde güven, umut, heyecan yaratırken kimisinde de sıkıntı, kaygı ve korku yaratır.
Duygular, bilişsel ve fizyolojik tepkilerle ortaya çıkar ve davranışları belirler. Hayranlık, gurur, heyecan, sevgi, aşk, coşku gibi duyguların yanında haset, kıskançlık, korku, nefret, öfke gibi yakıcı zorlayıcı duygular da vardır.
Bugün varlığı ile kişiyi zorlayan, bunaltan ve sonunda istenmeyen davranışlara götürebilen yakıcı duygulardan kıskançlık tan bahsetmek istiyorum.
Kıskançlık; hemen her yaşta, her kültürde ,her insanda varolabilen bir duygudur. Uzun yıllardan bu yana felsefe, edebiyat, sosyoloji, antropoloji, klinik psikoloji ve sosyal psikolojinin konuları arasında yer almıştır.
(1948-1980) Kurt Lewin kıskançlığın ; “karmaşık bir duygu oluşunu yalın bir kavram ve duygu değil,duygular ve tepkiler karmaşasıdır” diye açıklamıştır.
İlişkiler açısından kıskançlık önemli ve değer verilen bir kişinin başka bir kişiyle ilişki kurması ya da kurulabilir kaygısıyla başlayan, öfke, mutsuzluk ve korku duygularıyla beslenen yakıcı bir duygudur.
İlişkiler söz konusu olduğunda, kadınlar mı? erkekler mi? daha kıskançtır? sorusuna kıskançlıkla cinsiyet arasındaki ilişkiyi ölçmek için Pines ve Aronsan (1983) bir araştırma yapmışlar ve kıskançlık düzeyi açısından bir farklılık bulamamışlardır.
Kıskançlık ve yaş arasında da araştırmalar yapılmıştır. Bu araştırmalardan bazılarına göre anlamlı, bazılarına göre de anlamsız bir ilişki (koralasyon) vardır.
Ancak (zihinsel, nörolojik, bellek sorunları baş gösteren ) ileri yaşlarda kıskançlık hezeyanları yaşayanların, eşlerini oğullarından hatta torunlarından kıskandıklarını gözlemekteyiz.
White’ın kıskançlık duygusunun düşük benlik saygısı ve yetersizlik duygularının sonucudur varsayımını bazı araştırmalar desteklerken, bazı araştırmalar da kıskançlık ile düşük benlik saygısı ve yetersizlik duygusu arasında anlamlı bir ilişkinin bulunmadığını göstermektedir.
İlişkiler açısından bakıldığında, kıskançlıkla baş etmede şu iki noktadan söz edebiliriz.
1-İlişkiyi korumak
2-Benlik saygısını korumak
Bryson da 1991 yılında yaptığı araştırmada bu iki yönde hem kadınların hem de erkeklerin benzer çabalar içinde olduğunu saptamıştır.
Çeşitli araştırmaların sonuçlarına bakarak söyleyebiliriz ki; genel olarak kadınların daha çok duygusal , erkeklerin ise saldırganlığa dayalı fiziksel tepkiler verdiklerini gözlemekteyiz. Bağırma, küfür, tehdit, takip, fiziksel şiddet, kısıtlama, ilişkiyi bitirme, cana kast gibi….
İlişkideki doyum arttıkça ve ilişkini süresi uzadıkça kıskançlığın azaldığını hem araştırma sonuçlarına hem de gözlemlerimize dayanarak söyleyebiliriz. İlişkinin türü de (evli veya evli olmamak) kıskançlık duygusunun şiddeti, süresi, verilen tepkiler açısından farklılıklar göstermektedir.
Evli olmayanların evli olanlara nazaran daha fazla duygusal ve bilişsel tepkiler verdikleri,
(querreo ve arkadaşları)1993 de yaptıkları araştırmada evli olmayanların evli olanlara kıyasla daha fazla yıkıcı baş etme yöntemlerine başvurduklarını saptamıştır.
Buunk 1981 de yaptığı araştırmada evli olmayanların evli olanlara göre daha fazla kıskançlık gösterdikleri sonucuna varmıştır.
Toplumda kıskançlık duygusunu daha çok erkeklerin yaşadığı inancından yola çıkarsak;eşini, sevgilisini, nişanlısını kaybetme korkusu yoğun kıskançlık duygusu yaratır ve giderek artan kıskançlık duygusu eleştiri, yargılama, suçlama, kısıtlama, herşeyine (kıyafetine,arkadaş, aile, dost ilişkilerine,işine,mesleğine) müdahalelerle kadına zarar vermeye başlar. Hakaret, şiddet ve cana kasta kadar gider.
Aşırı ilgi ve vericiliğin, sevgisini aşırı jestlerle gösteren davranışların altında da partnerini kaybetme korkusu yatar diyebiliriz. Eşine sevgisini, ilgisini göstermeyi zayıflık olarak gören ve böyle koşullanan erkek, güçlü görünmek adına kaygı ve korkularını saklayacak, olumlu, güzel duygularını da kadınını şımaracağı, onun tarafından kullanılabileceği düşüncesiyle paylaşmayacaktır. Kadın önemsenmediği, anlaşılmadığı, sevilip beğenilmediği duygusuyla; erkek de kaybetme korkusuyla paylaşımı az olan döngüsel ve kısır bir ilişki içinde mutsuzlukları biriktirmeye başlayacaklardır. Bu mutsuzluklar ve doyumsuzluklar, yalnızlıkları ve ayrılıkları, boşanmaları getirebilecektir.
Kıskançlık hemen her insanda derece farkıyla bulunan bir duygu olup, özellikle romantik ilişkilerde çoğu insanın en azından bir kez hissettiği bir duygudur. Kıskançlık; gerçek bir nedene dayanıyor ise sağlıklı, gerçek bir nedene dayanmıyor ise sağlıksız bir kıskançlık diye nitelendirilebilir. Sağlıksız kıskançlık; ilişkilerde ilişkiyi zorlayan, riske eden en önemli sebeplerdendir. Kıskanan kişi yoğun bir kaygı,korku,öfke üçgeniyle , kıskanılan kişi de kontrol edilmenin, baskı ve kısıtlamanın sıkıntısıyla bunalır ve ilişki içinden çıkılamaz bir hal alır.
Toplumsal koşullanmalar dozunda kıskançlığı destekler. İlişkinin başında ilişkiye sahip çıkılmak, önemsenmek, arzu edilmek, benimsenmek, kabul görmekle eşleştirilen kıskançlık oyunları hoş görülebilir, ancak patolojik, marazi kıskançlığa giden davranışları sergileyen kişileri uzak durulması gereken partnerler,kişiler olarak görmek gerekir diyebiliriz.
Kıskançlık çok can acıtıcıdır. Çünkü; kıskançlıkta kıyas, karşılaştırma vardır. Bir başkası
-daha güzel,
-daha alımlı,
-daha akıllı,
-daha zeki,
-daha başarılı,
-daha imkanlı,
-daha zengin,
-daha çok istenen ve tercih edilendir……
Bu duyguyla baş edebilmesi için kişinin kendi özsaygısını kazanabilmesi,kendi özelliklerini, güzelliklerini, başarılarını görmesi farkındalık kazanması ve destek alması gerekir. Bu desteği sağlayacaklar yakın aile çevresi, dost ve arkadaşları, önemli destek gruplarıdır. Elbette psikoterapinin önemini de göz ardı etmeden, kişinin kendi isteğiyle bir danışmadan psikoterapi alması başarıyı arttıracaktır.
1963’te psikolog Stanley Milgram, insanlara zarar verilmesi emredildiğinde insanların otoriteye olan itaat eğilimlerini test etmek için bir deney düzenler. Dünya halen İkinci Dünya Savaşında Almanya’da korkunç şeylerin nasıl gerçekleştiğini merak ediyor. Milgram’ın denekleri ‘öğretmen’ ve ‘öğrenciler (deneyden haberdar oldukları gizlenir)’ olarak ikiye ayrılır. Öğretmenler yanlış cevapladıklarında öğrencilere elektrik şoku verirler. Daha kötüsü, onlara yanlış cevaba devam edildiğinde şokun artırılması söylenir.
Grup dinamikleri ve önyargılarını ele alan sosyal kimlik kuramı psikologları, grup üyelerinin aralarındaki uyumu sağlamalarının ne kadar doğal olabileceğini incelediler. 1951 yılında Solomon Ash, bireysel yargının grup tarafından ne kadar etkilenebileceğini belirlemeye koyuldu.
Biri insanların kendi hislerini, inançlarını ve arzularını görmezden gelmede ya da kendilerine yalan söylemede (ve bununla paçasını kurtarmada) oldukça iyi olduğu konusunda şüphelenmeye başlamış olmalı. 1959’da psikologlar; bir kişi kendi deneyimlerini ne kadar görmezden gelebilir, hatta doğru olmadığını bilmesine rağmen karşısındakini ikna etmeye yardım edebilir mi diye görmek istedikleri için yalanın seviyesi üzerine bir deney tasarladılar.
1974’te araştırmacılar hafızanın güvenilirliğini ve gerçeklerin manipüle edilip edilmediğini test etmek için bir deney hazırladılar. 45 kişi araba kazasına dair bir film izlediler. Bu kişilerden dokuzundan arabanın ‘çarpma’ anında ne kadar hızlı gittiğini değerlendirmeleri istendi. Diğer gruptan dördüne hemen hemen benzer bir soru soruldu fakat çarpma kelimesinin yerine ezmek , çarpışmak, vurmak ve değdi kelimeleri kullanıldı.
Psikolog George Miller 1956 yılında, 7 rakamının zihinde bilgi tutarken ya da gazete okurken anahtar sayı olduğunu iddia etti. Kimi zaman daha çok kimi zaman da daha az; fakat rakam herzaman 7 civarındaydı. Miller bunun üzerine kısa süreli hafızada tutulabilecek sayının ‘sihirli’ 7 olduğu (+/- 2) kuramını geliştirdi.
